Giải mã bí ẩn bàn chân
Các xương cổ chân và bàn chân tạo nên ba vòm, hai vòm chạy theo chiều dọc và một vòm chạy ngang bàn chân. Cơ cấu này tạo nên một hệ thống hấp thụ lực sốc đàn hồi. Khi đứng, một nửa trọng lượng được chịu bởi gót chân và một nửa bởi các xương bàn ở trước với 1/3 trọng lượng này là ở xương bàn thứ nhất.
 |
Vòm dọc trong tạo bởi xương gót, xương sên, xương ghe, xương chêm với ba xương bàn từ 1 - 3 dây chằng dọc gan chân và mạc gan chân. Vòm dọc trong linh hoạt và di động hơn so với vòm dọc ngoài và đóng một vai trò quan trọng trong việc hấp thụ lực sốc khi tiếp xúc với mặt đất. Mặc dù vòm dọc trong thay đổi khi vận động, nó thường không chạm đất, trừ khi người đó có bàn chân bẹt.
Vòm ngang được tạo bởi nền đầu xa của các xương bàn. Các xương hoạt động như các thanh xà nâng đỡ vòm này, dẹt xuống khi chịu trọng lượng và có thể chịu ba đến bốn lần trọng lượng cơ thể.
Mạc gan chân là một tổ chức xơ dày nối từ xương gót đến các khớp bàn ngón chân, tạo thành như một dây cung của cung bàn chân. Mạc gan chân gồm ba phần: Dải ngoài, dải trong và dải giữa (dải giữa là lớn nhất). Nguyên ủy của phần giữa mạc gan chân bám vào lồi củ xương gót, phía trên nguyên ủy của cơ gấp ngắn các ngón, cơ vuông gan chân và cơ dạng ngón cái. Cân mạc băng qua vòm dọc trong trẽ ra các bó bám tận vào các đốt ngón gần.
Dựa vào chiều cao của vòm trong, có thể chia bàn chân thành ba loại: Bàn chân bình thường, bàn chân hõm (vòm cao) và bàn chân bẹt (bàn chân bằng). Bàn chân hõm có phần giữa bàn chân không chạm đất, khả năng hấp thu lực kém. Ngược lại, bàn chân bẹt, có mặt lòng bàn chân tiếp đất nhiều nhất, tính đàn hồi và sức bật của bàn chân kém. Loại bàn chân này thường kết hợp với nghiêng ngoài quá mức của bàn chân suốt thì tiếp đất của dáng đi, lâu dần gây lệch trục cổ bàn chân ra ngoài và là một nguyên nhân gây thoái hóa khớp cổ chân.
Nguyên nhân hình thành gai xương gót
Cân mạc gan chân là bệ đỡ tĩnh quan trọng cho vòm dọc bàn chân. Sự căng của vòm dọc bàn chân tác động một lực mạnh lên cân mạc gan chân, đặc biệt ở nguyên ủy chỗ mạc gan chân bám vào lồi củ xương gót. Mạc gan chân chịu tác động của lực tải kéo dài và thường xuyên sẽ bị thoái hóa và các sợi của mạc gan chân nơi bám vào lồi củ xương gót bị tổn thương, vị trí tổn thương thường bị lắng đọng canxi lâu dần tạo thành gai xương gót. Gai xương gót là hậu quả của thoái hóa điểm bám mạc gan chân, nó không phải là nguyên nhân gây ra bệnh lý đau xương gót. Tuy nhiên, khi hình thành gai xương thì khi vận động gai xương có thể tì nén hoặc cọ xát gây đau và gây tổn thương tổ chức lân cận.
 |
| Hình ảnh gai xương gót trên phim chụp X-quang (mũi tên). |
Để điều trị, người bệnh được khuyên nghỉ ngơi, hạn chế đi lại hoặc ngưng hẳn các hoạt động có thể tì nén lên gót chân bị đau. Đối với vận động viên tập luyện các môn thể thao có cường độ cao như chạy, nhảy… nên chuyển sang những môn có cường độ thấp hơn như bơi lội, đạp xe…Có thể áp dụng vật lý trị liệu như điều trị nhiệt nóng (hồng ngoại, parafin, sóng ngắn), điện di novocain, điện xung. Thường phối hợp các biện pháp, mỗi ngày một hoặc hai lần, mỗi liệu trình 2 – 3 tuần. Cũng có thể dùng sóng xung kích (shock waves), điều trị 1 hoặc 2 lần/tuần, mỗi liệu trình 4 – 6 lần. Sóng sung kích có thể làm tan được gai xương ở xương gót sau một liệu trình điều trị. Sóng xung kích là biện pháp điều trị rất hiệu quả với viêm mạc gan chân cũng như các viêm điểm bám gân khác.
Về điều trị bằng thuốc, dùng thuốc kháng viêm không steroid để giảm đau theo chỉ định của bác sĩ. Các thuốc này chỉ giúp bớt đau chứ không có tác dụng làm mất đi các tổn thương do thoái hóa hoặc tiêm corticoid tại chỗ. Không tiêm quá 3 lần, mỗi lần cách nhau 1 tuần.
PGS.TS Hà Hoàng Kiệm (Bệnh viện Quân y 103)
