Chỉ mặt độc chất trong nhà
Công trình nghiên cứu “Sự xuất hiện của phthalates trong không khí trong nhà tại một số tỉnh thành phía Bắc, Việt Nam và những liên quan đến rủi ro phơi nhiễm của con người” do PGS.TS. Trần Mạnh Trí và cộng sự thực hiện vừa được đề cử nhận Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020 do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức.
PGS.TS Trần Mạnh Trí cho biết, phthalates là nhóm chất dẻo hóa được sử dụng làm phụ gia trong các vật liệu bằng nhựa, sản phẩm chăm sóc cá nhân và vật dụng gia đình. Chính bởi các hợp chất phthalates được sử dụng rất rộng rãi nên chúng đã phân bố vào hầu hết các môi trường khác nhau và đi vào chuỗi thức ăn. Các hợp chất phthalates được xác định là tác nhân gây rối loạn nội tiết, làm thay đổi hormone hệ sinh sản và hệ bài tiết trên động vật thí nghiệm như chuột và thỏ. Vì vậy, phthalates còn được gọi là “kẻ giết người thầm lặng”. Tại Việt Nam, đã có tiêu chuẩn về hạn chế hàm lượng của DEHP (thuộc nhóm phthalates) trong đồ uống do Bộ Y tế ban hành năm 2011. Tuy nhiên, những hiểu biết về sự phân bố trong môi trường và rủi ro phơi nhiễm phthalates đến nay vẫn còn rất hạn chế.
Kết quả thu được từ nghiên cứu đã cho thấy mức độ phân bố phthalates trong không khí trong nhà tại một số tỉnh thành phía Bắc Việt Nam bao gồm Hà Nội, Thái Bình, Bắc Ninh và Tuyên Quang. Kết quả bước đầu cho thấy trẻ em có nguy cơ phơi nhiễm phthalates với liều lượng cao hơn so với người trưởng thành. Các môi trường nghề nghiệp như hiệu làm tóc, nhà trẻ hoặc trong chính hộ gia đình cũng có nguy cơ phơi nhiễm phthalates cao đáng kể.
“Đây là thí nghiệm lần đầu được thiết kế tại Việt Nam nên tôi cần phải chuẩn bị mới nhiều dụng cụ, thiết bị và hóa chất. Để cho phương pháp nghiên cứu được chính xác thì nhiều hóa chất (chẳng hạn như chất chuẩn đồng vị sử dụng làm chất đồng hành) phải mua từ các hãng uy tín trên thế giới mà thường không có sẵn tại Việt Nam”, PGS.TS Trần Mạnh Trí cho biết.
Ảnh hưởng xấu đến sức khỏe
Theo PGS.TS Trần Mạnh Trí, ô nhiễm môi trường nói chung và ô nhiễm không khí nói riêng đang là chủ đề “hot” không chỉ ở Việt Nam mà còn trên phạm vi toàn cầu. Trong đó, ô nhiễm các hợp chất hữu cơ mới nổi thuộc nhóm chất gây rối loạn nội tiết trong môi trường không khí trong nhà đang thu hút được nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học và của cả xã hội. Xuất phát từ ý nghĩa thực tiễn như vậy, tôi đã lựa chọn hướng nghiên cứu xây dựng phương pháp phân tích nhằm áp dụng vào việc xác định mức ô nhiễm và đánh giá rủi ro phơi nhiễm các chất gây rối loạn nội tiết nhóm phthalates trong không khí trong nhà.
PGS.TS Trần Mạnh Trí cho biết, đến nay, phthalate đã được đo ở nhiều vi môi trường khác nhau như phòng thí nghiệm, nhà trẻ và nơi làm việc. Tuy nhiên, có rất ít nghiên cứu đề cập đến sự có mặt của phthalate trong môi trường trong nhà, đặc biệt là không khí trong nhà. Tại Hà Nội, kết quả phân tích cho thấy, hàm lượng phthalate trong bụi trong nhà trong các vi môi trường khác nhau từ 3.440 – 106.000ng/g, trong không khí từ 62,4 – 14.800ng/m3. So sánh hàm lượng này với một số nước trên thế giới thì mức độ ô nhiễm phthalate trong không khí trong nhà tại Việt Nam tương đối cao, tương đương với một số nước công nghiệp phát triển. Nghiên cứu cũng cho thấy, hàm lượng các chất ô nhiễm hữu cơ mới trong bụi ở trong nhà tại Việt Nam, như bisphenols 400ng/g, siloxanes 206ng/g, parabens 132ng/g… đạt mức cao ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
Con người tiếp xúc với phthalate chủ yếu qua một số môi trường như bụi trong nhà, không khí, nước và đất, chủ yếu thông qua con đường hô hấp, tiêu hóa, và hấp thụ qua da. Ngoài ra, các nghiên cứu trước đây đã tìm thấy chất chuyển hóa phthalate trong dịch cơ thể như sữa, huyết thanh và nước tiểu và phthalate có thể được chuyển hóa thành các hợp chất độc hại hơn trong cơ thể con người. Các kết quả của nghiên cứu này sẽ là cơ sở tốt cho việc đánh giá rủi ro phơi nhiễm của các chất này tại Việt Nam và dự báo tiềm năng, mức độ tác động đến sức khỏe con người và chất lượng môi trường không khí trong nhà của các chất phthalates trong tương lai.
Hoàng Anh
