Đánh dẹp Đàng Trong
Danh tướng Trịnh Toàn, sinh ngày 15/3/1631, là con út của Thanh đô vương Trịnh Tráng. Tương truyền, Trịnh Toàn làu thông kinh sử, tinh thông pháp lục, đạo cao đức trọng, trợ quốc giúp dân, được mọi người mến mộ, vừa trưởng thành đã làm phó tướng, tước Ninh quốc công, văn thông võ thuộc có một không hai, hơn hẳn anh em.
Lúc bấy giờ chúa Nguyễn Phúc Tần đàng trong khởi binh xâm lấn, quấy nhiễu vùng Hà Tĩnh và Nghệ An; vua mấy phen sai các chư tướng đánh dẹp không xong.
Tháng 10 năm Ất Mùi 1655, Trịnh Toàn thống lĩnh chư quân đi đánh, đến địa phận Kỳ Hoà, quân địch đã tháo chạy; tháng 11 kéo quân về An Trường, Hưng Nguyên, sai chư tướng chia đồn khống chế quân địch, đảm bảo cuộc sống an lành cho dân hai tỉnh Hà Tĩnh và Nghệ An…
Năm Bính Thân triều Lê Nhân Tông 1656, đặc sai Trịnh Toàn làm Tiết chế thuỷ bộ chư dinh kiêm chức phó Đô tướng trấn lĩnh xứ Nghệ An, trực tiếp đốc binh. Năm Đinh Dậu 1657, Nghị vương Trịnh Tráng qua đời, Tây vương Trịnh Tạc kế nghiệp.
Chúa đàng trong nhiều lần thất bại trước đại binh của Ninh quốc công Trịnh Toàn, nhân sự kiện Nghị vương băng hà, chúa Nguyễn cho người đến viếng và phao tin Trịnh Toàn phản nghịch làm kế ly gián…Ninh quốc công bị bắt và suốt 18 năm giam cầm ngục thất.
Cái chết oan khiên
Trịnh Tạc ngày càng nhận ra Ninh quốc công vô tội, sắp tâu vua để tha bổng, không ngờ vào nửa đêm tháng năm, ba quân đồng tình phá ngục vào nhà giam định đưa Trịnh Toàn ra ngoài, nhưng ông không nghe...Ninh quốc công làm tờ khải gửi lên viết rằng: “lòng mong cho nước thịnh dân yên, nguyện được về nơi chín suối bây giờ còn chút hơi tàn, khó hết lòng ba quân muôn trông chẳng quên”.
Trịnh Tạc xem xong tờ khải thấy thật hết lời, không chút che giấu chuẩn tấu, nhưng Trịnh Toàn đã tự uống rượu độc mất ngày 09/5/1674, thọ 44 tuổi.
Thời gian Trịnh Toàn thống lĩnh ba quân xứ Nghệ, trực tiếp đánh các trận... vừa bảo vệ biên cương phương nam vừa chăm lo đến đời sống nhân dân hai tỉnh Hà Tĩnh, Nghệ An trong đó có xã Thạch Mỹ bây giờ. Thôn Mỹ Giang lúc đó gọi là Giang Hà bị nước biển xâm thực không làm được nông nghiệp, dân thiếu đói triền miên nên Trịnh Toàn cho xây miếu thờ thành hoàng làng, cầu cho mưa thuận gió hoà, rồi cho đắp đê ngăn mặn, đắp đập để tích nước…
Để ghi nhớ công lao ấy, sau khi mất, dân trong vùng lập 10 đền thờ trong đó có Hoành Sơn từ, Thạch Lập từ …để thờ cúng ông... vào 14 tháng 2 hàng năm, dân tổ chức lễ tế đầu năm tại đền thờ Ninh quốc công Trịnh Toàn.
(còn nữa)
