Quy mô thị trường tăng trưởng nhưng theo nhiều chuyên gia vẫn chưa đủ các yếu tố để đẩy mạnh sản xuất lắp ráp.
Tiệm cận điểm bùng nổ về nhu cầu ô tô
Theo công bố của Hiệp hội ô tô Đông Nam Á (AAF), năm 2020, tổng doanh số xe bán ra tại khu vực đạt hơn 2,4 triệu chiếc, giảm 29% so với năm 2019. Số lượng này được tính ở 8 thị trường gồm: Brunei, Indonesia, Malaysia, Myanmar, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam.
Dẫn đầu khu vực là Thái Lan với doanh số bán ra đạt gần 800.000 xe, tiếp đến là Indonesia với gần 600.000 xe, Malaysia với khoảng 550.000 xe.
Nhờ các biện pháp phòng chống dịch Covid-19 tốt, đi kèm chính sách hỗ trợ kịp thời, doanh số ô tô giảm nhẹ giúp Việt Nam vượt qua Philippines, trở thành quốc gia bán nhiều ô tô thứ 4 trong khu vực ASEAN với 296.634 xe.
Tuy nhiên, thống kê nêu trên của AAF chưa tính số lượng xe Hyundai (TC Motor) và VinFast (không báo cáo doanh số theo hệ thống của VAMA). Do vậy, nếu gộp cả hai thương hiệu này, thực tế doanh số ô tô tại Việt Nam lên tới 407.487 chiếc trong năm 2020 (gồm cả xe thương mại), thu hẹp khoảng cách so với các quốc gia xếp trên về doanh số.
Trong một nghiên cứu mới đây, Công ty Chứng khoán SSI ước tính, ngành ôtô sẽ tăng trưởng 16,3% so với cùng kỳ về sản lượng tiêu thụ trong năm 2021, đồng thời đưa ra nhận định, quy mô thị trường đã đủ lớn để các nhà sản xuất chuyển từ nhập khẩu sang lắp ráp trong nước.
Cũng theo báo cáo này, hiện trên thị trường Việt Nam có 6 thương hiệu mạnh chiếm 90% thị phần gồm: Thaco, Hyundai, Toyota, Mitsubishi, Ford, Honda với doanh số bình quân xấp xỉ 30.000 - 60.000 chiếc/năm, vượt qua điểm hòa vốn đối với xe lắp ráp trong nước (theo ước tính trước đây là 30.000 - 40.000 chiếc/năm cho một nhà máy lắp ráp hoặc 10.000 - 20.000 chiếc/năm cho mỗi mẫu xe).
Nhóm này còn dự đoán, thị trường ô tô Việt Nam sẽ tăng trưởng mạnh trong thời gian tới do thu nhập bình quân đầu người đang tăng nhanh, dự kiến ở mức 8 - 10%/năm trong vòng 10 năm tới.
So sánh với các quốc gia trong khu vực, mức thu nhập hiện nay đang tiến rất gần tới điểm bùng nổ về nhu cầu mua ô tô. Ô tô sẽ sớm chuyển từ mặt hàng xa xỉ với chỉ 34 xe/1.000 người vào năm 2020 và trở thành mặt hàng tiêu dùng phổ biến với tỷ lệ sở hữu xe cao như các nước trong khu vực.
Bên cạnh đó, sản lượng sản xuất xe trong nước tăng nhanh đang dần đáp ứng được nhu cầu của người tiêu dùng và có thể giúp giá xe ngày càng rẻ hơn. Ngoài ra, các chính sách cũng đang hướng tới việc giảm dần thuế/phí đối với ô tô…
“Hiện nay, Nhà nước đang liên tục ký kết các Hiệp định thương mại tự do. Khi thuế nhập khẩu bằng 0%, nhiều nhà cung ứng linh kiện sẽ phải cân nhắc rất kỹ khi lựa chọn đầu tư ở Việt Nam. Thay vào đó, họ sẽ đầu tư ở các nước có sẵn nhà máy trong khu vực rồi xuất khẩu vào Việt Nam”.
Ông Nguyễn Trung Hiếu (Trưởng tiểu ban Chính sách - VAMA)
Phát triển ô tô điện được xem là tiềm năng bởi hiện nay hầu hết các quốc gia đều bắt đầu đi từ vạch xuất phát.
Còn phụ thuộc chi phí và chất lượng sản xuất
Theo chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, tuy thị trường ô tô hiện nay chưa đủ lớn để các nhà sản xuất chuyển dịch từ nhập khẩu sang lắp ráp trong nước nhưng có một “điểm sáng” là sản phẩm ô tô điện của VinFast. Ô tô điện không đòi hỏi công nghệ, linh kiện cao hơn, nhiều hơn so với động cơ xăng, dầu diesel.
“Dù việc sản xuất ô tô điện không hề đơn giản song gần như hướng đi này có điểm xuất phát như nhau. Nếu cứ bám theo sản xuất ô tô truyền thống khi các nước đã phát triển trước cả hàng chục năm thì Việt Nam chưa biết khi nào đuổi kịp”, ông Long chia sẻ thêm.
Ông Nguyễn Trung Hiếu, Trưởng Tiểu ban Chính sách, Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) cho rằng, nói thị trường đã đủ lớn để đẩy mạnh lắp ráp ô tô là chưa đầy đủ.
Bởi, đẩy mạnh sản xuất hay không phụ thuộc vào cả chi phí sản xuất, các doanh nghiệp đều có quyền lựa chọn giữa lắp ráp và nhập khẩu. Trước đây, khi thị trường còn khiêm tốn, các hãng vẫn đầu tư sản xuất chứ không cần đủ lớn bởi khi đó, chi phí nhập khẩu xe rất cao nên các hãng phải sản xuất.
Nhưng hiện nay, khi thị trường lớn hơn, doanh số tốt hơn, trong khi Nhà nước gỡ bỏ hàng rào xe nhập thì doanh nghiệp sản xuất vẫn chưa đủ năng lực cạnh tranh. Vì thế mới xảy ra câu chuyện, dù thị trường có lớn nhưng năng lực cạnh tranh kém doanh nghiệp vẫn không muốn sản xuất.
“Có thể nói, thị trường hiện nay đang tốt dần lên. Nhà nước mong muốn tăng tỷ lệ nội địa hóa linh kiện để lắp ráp xe bán ra thị trường. Để bán được xe, thị trường phải tăng trưởng ổn định, các hãng yên tâm đầu tư. Điều này đang tốt dần lên và đến một lúc nào đó sẽ đủ lớn nhưng vấn đề cốt yếu là ô tô, linh kiện sản xuất trong nước có cạnh tranh được với hàng nhập khẩu hay không. Đây chính là câu chuyện về chất lượng và chi phí. Chất lượng qua kinh nghiệm, tích lũy… rồi cũng sẽ làm được. Nhưng chi phí lại phụ thuộc vào sản lượng, mà sản lượng lại phụ thuộc vào thị trường. Nếu để diễn ra tự nhiên thì quá trình này rất lâu”, ông Hiếu phân tích.
Để phát triển công nghiệp ô tô, theo ông Hiếu phải đi từ gốc là ngành công nghiệp linh kiện. Muốn phát triển được công nghiệp linh kiện cần phải có các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, nhà cung ứng linh kiện trong nước (cả doanh nghiệp nội lẫn FDI).
“Doanh nghiệp ô tô có thể chung tay cùng một số nhà cung ứng linh kiện trong nước để hạ chi phí sản xuất. Nhưng vẫn cần sự chung tay của Nhà nước, có thể thông qua hỗ trợ thuế để giảm thêm chi phí, khi doanh nghiệp sản xuất linh kiện thấy rằng có lợi nhuận xứng đáng họ sẽ làm”, ông Hiếu nói.
