Đây là một tổn thương tinh tế cần được phát hiện và can thiệp kịp thời tránh hậu quả đáng tiếc xảy ra như teo cơ, liệt…
Bệnh lý thần kinh là một biến chứng mạn tính thường gặp nhất ở người ĐTĐ, gắn liền với thời gian và quản lý kém glucose máu. Nó có thể biểu hiện bằng triệu chứng đau lan tỏa, từng ổ hay một vài ổ, nhưng cũng nhiều khi không đau. Tỷ lệ bệnh ngày càng tăng cao theo thời gian mắc bệnh. Ở người ĐTĐ týp 1 biến chứng thần kinh thường có sau 5 năm kể từ khi được chẩn đoán. Nhiều khi có các triệu chứng của tổn thương thần kinh bắt đầu từ khi có liệu pháp insulin. Người bệnh ĐTĐ týp 2 thường có biểu hiện tổn thương thần kinh ngay tại thời điểm bệnh được chẩn đoán. Thực tế bệnh có khi còn có trước đó nhiều năm.
Tổn thương mô bệnh học là mất bao myelin của sợi thần kinh lớn và nhỏ, có sự tăng sinh của mô liên kết trong khi ở các vi mạch có sự dày lên của màng cơ bản gây hẹp khẩu kính mao mạch. Đây là nguyên nhân làm giảm tưới máu, giảm nuôi dưỡng không chỉ các sợi thần kinh mà còn các mô khác thuộc diện vi mạch này tưới máu. Cho đến nay, chưa có phương pháp điều trị cơ bản, đặc hiệu cho bệnh lý thần kinh ở người mắc bệnh ĐTĐ nhưng nghiên cứu cho thấy, ở người ĐTĐ týp 1, bằng phương pháp điều trị tích cực có thể giảm được 60% sự tiến triển của bệnh.
Ức chế enzym aldose reductase làm tăng các chất dẫn truyền thần kinh ở động vật thực nghiệm và người bệnh đái tháo đường, tăng cường nhóm sinh tố B, kích thích các yếu tố tăng trưởng thần kinh, chống oxy hóa như axit α-lipdic, vai trò của axit γ-linolenic – có bản chất là axit béo... đều đang trong quá trình nghiên cứu.
Người ta phân làm nhiều loại tổn thương thần kinh do ĐTĐ như bệnh lý đa dân thần kinh – bệnh lý thần kinh lan tỏa; bệnh lý thần kinh ổ và bệnh lý thần kinh tự động.
Các bệnh lý thần kinh ổ thường bắt đầu đột ngột, tiến triển nhanh, bao gồm: Bệnh lý các dây thần kinh sọ, bệnh lý dễ thần kinh, bệnh lý đám rối thần kinh, tổn thương từng dây thần kinh ở nhiều nơi và các tổn thương một sợi thần kinh khác.
Bệnh lý các dây thần kinh sọ: Số lượng tổn thương các dây thần kinh tương ứng với những rối loạn tim hoặc đa dây thần kinh ngoại vi bị rối loạn (hoặc các dây thần kinh sọ não, đám rối thần kinh cánh tay, đám rối thắt lưng cùng hoặc tổn thương của các rễ thần kinh…). Dây thần kinh sọ 3 thường biểu hiện bằng đau, nhìn đôi, sụp mi một bên nhưng đồng tử vẫn bình thường. Trường hợp này phải chẩn đoán phân biệt với phình động mạch cảnh trong và bệnh nhược cơ.
Bệnh rễ thần kinh: Thường biểu hiện như đau từng khoang ngực hoặc bụng - loại này thường nhầm với một cấp cứu đau vùng ngực, bụng.
Bệnh lý thần kinh đùi: Biểu hiện tổn thương thần kinh vận động và cảm giác ở mức của đám rồi cùng cụt hoặc thần kinh đùi. Nếu có cả ở hai bên được biểu hiện bằng sự teo cơ. Để chẩn đoán cần phân biệt với những nguyên nhân khác.
Ngoài các bệnh trên còn có nhiều tổn thương thần kinh khác như: Bệnh lý thần kinh đám rối thắt lưng cùng – hay còn gọi là bệnh lý thần kinh đùi hay bệnh teo cơ đái tháo đường. Tùy theo biểu hiện lâm sàng để có tên gọi khác nhau; Bệnh lý thần kinh đám rối thần kinh cánh tay; Bệnh lý thần kinh sọ.... Các biểu hiện của chúng thường là đau, teo cơ đoạn xa, biểu hiện sớm nhất là rối loạn cảm giác. Các cơ vận nhãn thường gặp có liên quan đến dây thần kinh sọ não số III và dây số VI.
PGS.TS Tạ Văn Bình (nguyên Giám đốc Bệnh viện Nội Tiết T.Ư)
