Nguyên nhân sinh bệnh: Chứng táo tà phạm phế thường do táo khí làm tổn thương phế, bệnh do ngoại cảm phong nhiệt hóa táo, làm tổn thương âm dịch, tân dịch ở phế bị hao tổn mà sinh bệnh.
Cơ chế bệnh: Táo là dương tà, là thử nhiệt, qua đường mũi và miệng xâm nhập vào phế, làm tổn thương tân dịch của phế. Đông y cho rằng, táo thắng thì khô. Trong quá trình diễn biến bệnh, thường sinh ra các tình huống gồm: Một là táo tà hóa nhiệt, hóa hỏa, sách Thời bệnh luận viết: “Nếu nhiệt khát mà có mồ hôi, đau họng, đó là do cái khí mát của táo đã hóa thành hỏa” có thể sinh ra chứng sưng chân răng đau, tai ù. Hai là táo tà hun đốt tân dịch, làm tân dịch tổn thương nặng, sinh ra chứng sốt cao, tay chân co giật, miệng ráo, họng khô, da khô, lông tóc có thể rụng. Ba là táo tà làm tổn thương chất dịch của phế, dịch tụ lại thành đờm, sinh ra chứng đờm ít mà khô sáp, miệng khô họng ráo. Trên lâm sàng nên phân tích kỹ, đối chiếu với cơ địa của từng bệnh nhân mà phân biệt chẩn đoán. Không nhầm giữa chứng táo tà phạm phế với chứng phế âm hư. Hoặc chứng phong nhiệt phạm phế. Hay chứng can (gan) hỏa phạm phế.
Điều trị: Khi táo tà phạm phế hun đốt làm phế mất sự thanh nhuận sinh ho. Triệu chứng: Bệnh nhân ho nhiều nên tức ngực, đờm ít nhưng khó khạc ra, khi khạc ra có lẫn máu, bệnh nhân sốt nhẹ, sợ gió, đầu lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch tế hơi sác, tốt nhất sơ phong nhuận phế. Bài thuốc Tang hạnh thang gồm tang diệp 12g, sa nhân 8g, xuyên bối mẫu 8g, lê bì (vỏ quả lê) 8g, hạnh nhân 8g, đạm đậu xị 12g, chi tử 6g. Cách dùng, ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn khi thuốc đã nguội.
Phế bị táo tà làm tổn thương tân dịch, phế khí mất sự thanh túc, khí đạo mất sự nhu nhuận. Triệu chứng bệnh nhân ho khan, khản tiếng, có khi mất tiếng, nói không rõ, khàn tiếng, miệng khô lưỡi đỏ, mạch sác. Điều trị thanh táo nhuận phế. Bài thuốc Thanh yết ninh phế thang gồm cát cánh 12g, tiền hồ 8g, tri mẫu 8g, chi tử 8g, tang bạch bì 12g, xuyên bối mẫu 12g, hoàng cầm 8g, cam thảo 6g. Cách dùng, ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn khi thuốc đã nguội.
TTND.BS cao cấp Nguyễn Xuân Hướng (nguyên Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam)
