Cấu tạo mô học của sụn khớp gối
Khớp gối có hai sụn chêm nằm trên hai diện khớp của hai mâm chày, làm cho hai diện khớp này sâu và rộng thêm để khớp với hai lồi cầu xương đùi. Sụn chêm ngoài hình chữ O, sụn chêm trong hình chữ C. Sụn chêm dính chặt vào bao khớp ở bờ chu vi và liên quan với sự chuyển động của khớp gối, sụn chêm trượt ra sau khi duỗi chân và xô ra trước khi gấp chân. Nếu động tác quá mạnh và đột ngột, sụn chêm có thể bị rạn hay rách, lúc đó sẽ trở thành chướng ngại gây ra hạn chế cử động.
Sụn chêm trong: Sụn chêm trong có hình chữ C, dài khoảng 5 - 6 cm, đi từ diện trước gai xương chày chạy vòng theo mâm chày trong ra phía sau và bám vào diện sau gai, bờ ngoại vi dính chặt vào bao khớp trong, sừng sau (16 - 20mm) rộng hơn sừng trước (8 - 10 mm), sừng trước bám chặt vào mâm chày ngay phía trước gai chày trước và dây chằng chéo trước. Sừng sau bám vào mâm chày sau ngay phía trước nơi bám dây chằng chéo sau, liên quan chặt chẽ với dây chằng chéo sau và gân cơ bán mạc. Chính mối quan hệ giải phẫu với các thành phần xung quanh đã làm hạn chế sự di chuyển của sụn chêm trong khi vận động gấp duỗi gối, điều này giải thích vì sao thương tổn sụn chêm trong hay gặp trong chấn thương khớp gối.
 |
| mach-mau-nuoi-sun-chem.jpg |
Sụn chêm ngoài: Sụn chêm ngoài có hình chữ O, phủ bề mặt mâm chày ngoài và rộng hơn sụn chêm trong, nó xuất phát từ diện trước gai, hơi ra phía ngoài một chút so với điểm bám của dây chằng chéo trước ở mâm chày. Sừng trước và sừng sau của sụn chêm ngoài rộng bằng nhau khoảng (12 - 13mm). Sụn chêm ngoài chạy vòng ra sau theo bờ mâm chày ngoài và bám vào diện sau gai cùng với dây chằng đùi – sụn chêm và dây chằng chéo sau. Trên suốt dọc chu vi, sụn chêm ngoài chỉ dính một phần vào bao khớp bên ngoài. Giữa sừng trước của hai sụn chêm có dây chằng liên gối vắt ngang qua, tuy nhiên không hằng định.
Sụn bề mặt khớp không có mạch máu và thần kinh chi phối. Sụn được nuôi dưỡng bởi dịch thấm từ mô xương dưới sụn và dịch khớp. Sụn chêm được nuôi dưỡng bởi động mạch gối. Các nhánh tách ra từ hai động mạch gối cấp máu cho hai sụn chêm giảm dần từ bờ ngoại vi nơi sụn chêm tiếp giáp với bao khớp đến bờ tự do. Sự phân bố mạch máu nuôi sụn chêm chia làm ba vùng:
Vùng giàu mạch máu nuôi: Chiếm 1/3 ngoài của sụn chêm, vùng này có đầy đủ mạch máu nuôi. Rách vùng 1/3 ngoài của sụn chêm dễ phục hồi nếu phát hiện sớm và điều trị đúng.
Vùng trung gian: Ở 1/3 giữa của sụn chêm, mạch máu bắt đầu giảm dần, tổn thương có thể lành khi điều trị đúng nhưng kết quả đem lại với tỷ lệ thấp hơn.
Vùng vô mạch: 1/3 trong của sụn chêm, không có mạch máu nuôi, rách ở đây không có khả năng phục hồi nên khi bị thương tổn thường phải cắt bỏ phần rách.
Thần kinh đi theo cùng mạch máu, nằm trong lớp áo ngoài của mạch máu và đi vào sụn chêm phân nhánh cùng các bó sợi collagen tạo thành mạng lưới, tập trung chủ yếu ở 1/3 rìa ngoài của sụn chêm và đóng vai trò bảo vệ khớp chống lại những cử động bất thường.
Rất dễ bị tổn thương
Khớp gối chịu 4,5 - 6,2 lần trọng lượng của cơ thể trong khi đi, và mâm chày chịu nặng đến 72,2% trọng lượng cơ thể. Có 50% lực cơ học sẽ truyền qua sụn chêm ở tư thế gối duỗi thẳng, 85% lực cơ học sẽ truyền qua sụn chêm ở tư thế gối gấp. Sau khi cắt sụn chêm toàn bộ, mặt tiếp xúc giữa lồi cầu xương đùi và mâm chày giảm 75%, và lực tác động lên diện khớp tăng lên 235% đến 700% so với bình thường. Sau khi cắt sụn chêm một phần thì mặt tiếp xúc này chỉ giảm khoảng 10%, và lực tác động lên diện khớp chỉ tăng lên 65%. Các nhà khoa học so sánh thấy khớp gối còn sụn chêm có khả năng hấp thu lực và giảm sốc cao hơn 20% so với khớp gối đã bị cắt sụn chêm.
Sụn chêm có vai trò quan trọng trong hoạt động chức năng của khớp gối. Sụn chêm lại rất dễ bị tổn thương trong các chấn thương khớp gối. Khi sụn chêm bị tổn thương, phân bố lực trên diện khớp gối thay đổi nhiều và là một trong những nguyên nhân quan trọng trong sinh bệnh học của thoái hóa khớp gối. Ở người trẻ, rách sụn chêm thường xảy ra đột ngột sau một chấn thương trong trạng thái gối gấp (ngồi xổm) đồng thời chân bị vặn xoắn, thường gặp trong chấn thương thể thao, tai nạn giao thông. Ở người có tuổi, rách sụn chêm thường do thoái hóa. Bệnh nhân ngồi ghế và đứng lên đột ngột trong tư thế bất lợi, chân hơi vặn, cũng có thể gây rách sụn chêm. Rách sụn chêm ở người già thường kèm theo bong và mòn sụn khớp. Trong sinh hoạt hàng ngày, đi lại cần chú ý để tránh rách sụn chêm, ảnh hưởng đến vận động của cơ thể.
PGS.TS Hà Hoàng Kiệm (BV Quân y 103)
