Nọc rắn cứu hàng triệu bệnh nhân tim mạch và đột quỵ

Nọc rắn không chỉ là "vũ khí của thiên nhiên" mà còn là “bước đột phá” cứu chữa hàng triệu bệnh nhân tim mạch và đột quỵ.

Nọc rắn từ lâu đã được biết đến với khả năng gây hại chết người. Tuy nhiên, với sự tiến bộ của khoa học, nó không chỉ còn là "vũ khí của thiên nhiên" mà đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều liệu pháp y học hiện đại.

Đặc biệt, trong lĩnh vực tim mạch và đột quỵ, nọc rắn đã mang đến những đột phá đáng kể, giúp cứu sống hàng triệu bệnh nhân trên toàn thế giới, chứng minh giá trị vượt trội với những cơ chế sinh học đặc thù và hiệu quả lâm sàng rõ rệt.

Các chất trong nọc rắn thành thuốc chữa tim mạch, huyết áp

Nghiên cứu cho thấy, trong nọc rắn chứa một loạt các enzyme, peptide, và protein đặc hiệu với tác dụng đa dạng, từ giãn mạch, điều hòa huyết áp đến ngăn ngừa huyết khối.

Năm 1949, Maurício Rocha e Silva phát hiện rằng bradykinin, một peptide trong nọc rắn hổ Brazil, làm giãn mạch và hạ huyết áp bằng cách kéo dài tác dụng của bradykinin nội sinh trong cơ thể.

Từ kết quả nghiên cứu các nhà dược học đã sản xuất Captopril, thuốc ức chế ACE đầu tiên, được FDA phê duyệt vào năm 1981, đã cứu sống hàng triệu bệnh nhân cao huyết áp và suy tim.

Từ nọc rắn chế thành thuốc tim mạch, đột quỵ - Ảnh mịnh họa

Từ nọc rắn chế thành thuốc tim mạch, đột quỵ - Ảnh mịnh họa

Nghiên cứu đăng trên The New England Journal of Medicine (1985) cho thấy: Bệnh nhân suy tim mạn tính sử dụng Captopril giảm 40% nguy cơ tử vong sau 2 năm điều trị. Thuốc cũng làm giảm 25% nguy cơ biến chứng như nhồi máu cơ tim và đột quỵ.

Chất Disintegrins trong nọc rắn lục và rắn hổ mang ngăn cản sự gắn kết của tiểu cầu vào fibrinogen, từ đó ức chế hình thành cục máu đông. Disintegrins được nghiên cứu như một lựa chọn thay thế aspirin trong ngăn ngừa nhồi máu cơ tim và đột quỵ ở bệnh nhân có nguy cơ huyết khối cao.

Theo nghiên cứu của Markland và cộng sự, disintegrins làm giảm 35% nguy cơ hình thành cục máu đông ở động vật thí nghiệm và cải thiện lưu lượng máu mạch vành ở bệnh nhân bệnh mạch vành. Sản phẩm nổi bật: Viprinex (desmoteplase), được phát triển từ nọc rắn lục, có tác dụng làm tan huyết khối và được ứng dụng trong điều trị đột quỵ.

Chất Metalloproteinase từ nọc rắn phá hủy mô mạch máu tổn thương, đồng thời kích thích tái tạo mô mạch máu mới. Metalloproteinase đang được nghiên cứu để cải thiện phục hồi mạch máu sau phẫu thuật bắc cầu động mạch hoặc tổn thương do chấn thương.

Nọc rắn điều trị đột quỵ

Đột quỵ là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu. Các enzyme và peptide từ nọc rắn mang lại tiềm năng to lớn trong việc phá vỡ cục máu đông, bảo vệ tế bào não, và giảm thiểu tổn thương sau đột quỵ.

Defibrase là enzyme chiết xuất từ nọc rắn lục đã được thử nghiệm lâm sàng để làm tan cục máu đông ở bệnh nhân đột quỵ cấp tính. Nghiên cứu tại Đại học Karolinska cho thấy: thuốc Viprinex giúp giảm 30% tỷ lệ tử vong và tàn phế ở bệnh nhân đột quỵ khi sử dụng trong 6 giờ đầu. Tăng khả năng phục hồi vận động lên 25% sau 3 tháng điều trị.

Serine protease inhibitors với tác dụng bảo vệ tế bào thần kinh, ngăn chặn các phản ứng viêm và stress oxy hóa, bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương do thiếu oxy. Nghiên cứu lâm sàng tại Viện Max Planck (2022) cho thấy enzyme này giảm thiểu 40% tổn thương não ở chuột bị đột quỵ.

Một số enzyme từ nọc rắn lục như thrombin-like enzyme đã được thử nghiệm để phá vỡ cục máu đông, làm tan huyết khối trong mạch máu não. Theo bài báo trên Stroke Journal (2021), việc sử dụng enzyme tiêu sợi huyết từ nọc rắn giúp giảm thời gian tái tưới máu ở bệnh nhân đột quỵ xuống dưới 3 giờ, cải thiện khả năng phục hồi.

Do nọc rắn có chứa độc tính, đòi hỏi quy trình chiết xuất và xử lý phức tạp. Việc thu thập và tinh chế các thành phần từ nọc rắn vẫn còn đắt đỏ.

Hiện nay, các nghiên cứu đang tập trung vào việc tái tổ hợp DNA để sản xuất peptide và enzyme từ nọc rắn một cách an toàn, tiết kiệm chi phí, đồng thời giảm thiểu tác dụng phụ.

Nhiều dự án đang được triển khai nhằm tối ưu hóa liều lượng và thời gian sử dụng nọc rắn trong cấp cứu đột quỵ.

BS Quách Tuấn Vinh (Hội Đông Y Việt Nam)

Theo VietnamDaily
back to top