Đau vùng thượng vị, Đông y còn gọi là vị quản thống, tâm vị thống. Phần nhiều do ăn uống không điều độ, nóng lạnh thất thường hoặc lo nghĩ, lao lực khiến tỳ vị tổn thương. Nếu hay đau lâm râm vùng thượng vị, ăn lạnh đau tăng, ăn ấm dễ chịu, do tỳ vị hư hàn, phép trị ôn bổ tỳ vị.
Khi mới bị đau, tốt nhất nên uống nước có vị ấm như nước gừng, trà gừng hoặc nhục quế, sa nhân mỗi vị 5-10g pha nước ấm uống. Nên ăn các món cháo, canh, súp nấu từ thịt, cá… hoặc rau củ quả đều cho thêm vị gừng, hành, tiêu, tăng thêm tính ôn ấm, khử bớt hàn lạnh. Nếu người ốm ăn ôn bổ dưỡng tỳ vị như bao tử heo nấu cháo cho thêm gia vị hành, tiêu, gừng. Bài gà ác tiềm bài tứ quân gia vị gồm có đảng sâm, bạch truật, phục linh, ý dĩ mỗi vị 12g, sa nhân 6g, gừng nướng 1 củ, chích thảo 6g, gia vị vừa đủ tuần ăn vài lần.
Đau vùng thượng vị do tỳ vị nhiệt: Nên ăn vị bổ mát dễ tiêu như bắp cải, khoai tây, bí đao, xà lách, súp lơ, bí xanh, rau má, mộc nhĩ. Uống nước bột sắn dây, nước mía, sinh tố trái cây tươi. Nếu người gầy nên ăn bổ mát dễ tiêu như bao tử heo hầm đậu xanh cho thêm gia vị, hành, mắm muối vừa đủ, ăn tuần vài lần. Ăn hạt sen nấu đậu xanh, bắp cải cuốn thịt nạc nấu canh, khoai mỡ nấu canh thịt bằm, bí đao hầm thịt vịt. Các món chế biến từ đậu xanh, đậu đen, đậu ván, gạo, ngô, khoai tươi đều tốt.
Đau vùng thượng vị do tâm tỳ hư: Nên ăn vị bổ tâm tỳ để dễ ngủ. Tốt nhất nên ăn bao tử, heo hầm với hạt sen, táo đỏ; xương heo nấu canh củ sen; rau nhút nấu canh xương heo; bí đỏ hầm đậu phộng hoặc tim heo tiềm bài quy tỳ gồm có vị nhân sâm, bạch truật, phục thần, đương quy, hoàng kỳ, táo nhân, viễn chí, long nhãn mỗi vị 12g, mộc hương 6g, cam thảo 4g, đại táo 3 quả. Có thể ăn các món khác chế biến từ hạt sen, ngó sen, hoa lý, táo, nhãn, dâu, bơ, bí đỏ, mật ong, phấn hoa. Người đau vùng thượng vị nên hạn chế ăn thức ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng...
Bụng đầy chậm tiêu: Nên ăn vị bổ tiêu tốt nhất ăn lá mơ lông, rau tía tô, mùi, húng quế, tỏi, nghệ… các loại rau thơm, uống lá vối, vỏ quít.
Đang bị đau vùng thượng vị: Nên ăn vị bổ dễ tiêu, trung hòa axit dịch vị như bánh quy, bông lan, mật ong, phấn hoa, dầu thực vật và ăn cháo, súp, cơm mềm, thịt nạc, trứng, sữa. Nếu tiền sử có viêm loét dạ dày nên ăn vị giảm viêm loét như bột nghệ mật ong, món bắp cải luộc ăn cả cái và nước, canh khoai tây cà rốt.
Người đau vùng thượng vị cần lưu ý kiêng các món kích thích tăng tiết axit dịch vị như lạp xưởng, khô mực, dăm bông; kiêng các loại món ăn quá chua như cam, chanh, xoài, me. Nếu do tỳ vị hư hàn kiêng lạnh, chua, đắng quá như nước dừa, cam, bún ốc. Nếu do tỳ vị nhiệt, kiêng ăn cay nóng như tiêu, ớt, tỏi, cà phê, thuốc lá, trà đặc, thịt quay rán, chiên xào nhiều dầu mỡ.
Lương y Minh Phúc (nguyên PCT Hội Đông y Vũng Tàu)
