Theo Đông y, phần nhiều do vị hư can khí nghịch lên mà ói, còn do nguyên nhân ngoại tà khác ít gặp. Phép trị chủ yếu kiện tỳ vị, dưỡng can huyết… Tuy nhiên, ói nhiều chân khí cũng bị hư nên thêm ích khí, đàm trệ nên kiện tỳ hóa đàm, thai động phải an thai. Nếu dưỡng tỳ giúp ăn uống tốt, huyết vượng mà can khí hết nghịch. Ngoài ra, nên kết hợp ăn uống, làm việc và nghỉ ngơi hợp lý, tinh thần thoải mái, người khỏe. Nếu nôn ói kéo dài, ăn kém có thể mất nước giảm cân, làm thiếu dinh dưỡng, ảnh hưởng sức khỏe mẹ và bé. Dưới đây là 3 bài cổ phương gia giảm giúp phụ nữ nghén nhiều hết ốm nghén.
Có thai ốm nghén do vi hư can khí nghịch: Nếu có thai 3 tháng đầu thai nghén, mệt mỏi, ăn vào ói mửa, không cho ăn, dùng bài Thuận can ích khí thang gồm: Đảng sâm 14g, bạch truật sao 12g, phục linh 12g, thục địa 20g, đương quy 16g, bạch thược sao 12g, mạch môn bỏ lõi 12g, trần bì 12g, thần khúc 6g, sa nhân 6g, tô tử sao 8g sắc uống 3 - 5 thang. Bài thuốc rất hiệu quả, bệnh nặng dùng nhiều hơn.
Tác dụng: Kiện tỳ vị, dưỡng can huyết giáng nghịch, hòa tỳ vị, trị có thai ốm nghén, buồn nôn, nôn ói, mệt mỏi không muốn ăn, giúp thai phụ bớt mệt mỏi, ợ hơi, ợ chua, khó thở, tiểu khó, tiểu són, thai chậm phát triển, thuốc “lành” dễ uống.
Gia giảm: Nếu động thai xuống huyết gia tục đoạn, sơn thù, hoàng cầm. Nếu lạnh nhiều thay hoàng cầm bằng ngải diệp. Nếu can uất, tức ngực sườn gia sài hồ. Nếu tỳ hư, đi cầu lỏng gia hoài sơn, liên nhục, bạch biểu đậu. Nếu có ngoại cảm gia tô diệp, thông bạch.
Không dùng cho người có chứng nôn ói do ngoại tà người sợ lạnh, phát sốt. Chứng âm hư tiểu ít, tiểu dắt “ tử lâm”.
Có thai ốm nghén do khí hư dọa sẩy thai: Nếu thần sắc kém hay mệt, bụng đầy, nôn ói dùng bài kiện tỳ tư sinh hoàn gồm: Nhân sâm 12g, bạch truật 12g, phục linh 14g, bạch biển đậu 16g, hoài sơn 16g, liên nhục 14g, cát cánh 8g, trần bì 8g, sa nhân 4g, hoàng liên 6g, hoắc hương 12g, khiếm thực 14g, mạch nha 8g, sơn tra 12g, chích thảo 6g, ý dĩ nhân 12g sắc hoặc tán bột làm hoàn uống rất tốt.
Tác dụng: Ích khí, kiện tỳ, hóa trệ, cố thai, trị có thai 3 tháng khí huyết kém không nuôi dưỡng dọa trụy thai, sẩy thai. Bài thuốc giúp bổ tỳ vị, bớt mệt mỏi, ăn ngon, tăng cường kháng thể.
Gia giảm: Nếu vị nhiệt nóng nhiều gia hoàng cầm, sinh địa. Nếu can uất gia sài hồ. Nếu tỳ hư hàn gia ngải diệp. Nếu có ngoại cảm gia tô diệp, thông bạch. Nếu động thai người lạnh nhiều ra huyết gia a giao, ngải diệp. Nếu động thai, người nóng gia củ gai, hoàng cầm.
Không dùng cho người chứng nôn ói do tích trệ, bụng đầy đau nôn mửa xong dễ chịu.
Có thai ốm nghén do vị hư đờm ẩm: Nếu biểu hiện sắc mặt nhợt, nôn ra nhiều đờm dãi dùng bài Bảo sinh thang gia giảm gồm: Nhân sâm 12g, bạch truật 12g, trần bì 12g, hương phụ 10g, ô dược 12g, chích thảo 6g, sinh khương 12g sắc uống ấm.
Tác dụng: Bổ khí kiện tỳ, hóa trệ hòa vị, trị có thai bị nôn mửa, ăn ngủ kém. Bài còn dùng chữa các chứng liên quan đến tỳ vị hư, đau bụng, tiêu chảy.
Gia giảm: Nếu can uất miệng đắng, ợ chua gia hoàng cầm, bạch thược, phục linh. Nếu can huyết hư gia đương quy, bạch thược sao. Tỳ hư ăn kém gia liên nhục, hoài sơn.
Không dùng cho người chứng âm hư nội nhiệt, miệng khô khát, nôn khan, có thai người gầy nóng. Lưu ý dùng thuốc bảo đảm chất lượng, chế sao tẩm cẩn thận, áp dụng đúng thể chứng.
Lương y Minh Phúc (nguyên Phó Chủ tịch Hội Đông y Vũng Tàu)
