Đau dây thần kinh tam thoa
Đau dây thần kinh tam thoa có thể tự phát hoặc do một kích thích nhẹ như đụng phải mặt hoặc do một động tác của bệnh nhân như cười, thổi huýt sáo, quay đầu, nói to, rửa mặt, nghiến răng, làm đụng đến điểm nhạy cảm như niêm mạc lợi, răng, môi, mũi, mắt…Cơn đau như điện giật, như đâm. Khi có cơn đau, để giảm đau bệnh nhân làm các động tác như nghiến răng liên tục, nhai, vận động lưỡi…
Có thể phát bệnh có chu kỳ. Mỗi chu kỳ có thể vài tuần, vài tháng. Có nhiều trường hợp phát bệnh liên quan đến thời tiết như có cơn đau vào mùa đông, xuân. Có người khi đau dùng lực xoa xát vào mặt làm cho da mặt biến đổi làm da dày thô, sắc mặt tối xạm, rụng tóc, rụng lông mày…Bệnh thường gặp ở người cao tuổi và thường ở một bên, ít khi hai bên.
Đau thần kinh tam thoa nguyên phát chưa rõ nguyên nhân, thứ phát thường do bệnh tai mũi họng hoặc mạch máu não (u)…thường điều trị khó và điểm đau không rõ ràng. Theo y học cổ truyền, bệnh này thuộc tam vị diện thống, não phong, thiên đầu thống…
Nguyên nhân bệnh do can phong độc tà theo kinh xông lên đầu não gây trở ngại khí thanh dương, lạc đạo không thông, khí huyết ngưng trệ, tỳ vị hư, khí huyết giảm, tủy não mạch lạc kém dưỡng, thận thủy giảm không hàm mộc khiến can dương phát triển. Cũng có thể do tình trí bất hòa, uất ức thương can nhĩ uất hóa hỏa dẫn đến thượng phạm điên đình.
Cần phân biệt đau do nội thương ngoại cảm hay hư thực. Ngoại cảm khởi bệnh đột ngột, đau kịch liệt, hết ngoại tà thì đau giảm như bình thường. Điều trị cần sơ phong, tán hàn, thanh nhiệt. Nội thương khởi bệnh từ từ, đau nhẹ hơn nhưng không khỏi nhanh, lao động nặng thì phát bệnh. Điều trị cần theo biểu hiện của bệnh.
Các phương thuốc có hiệu quả
Thược thảo và thược thảo phụ: Bạch thược 30g, cam thảo 30g sắc uống. Thược thảo phụ thêm phụ tử 8 – 12g. Công dụng: Minh tâm an thần, bình can, chỉ thống. Chủ trị các loại đau tam thoa thần kinh thống. Gia giảm có thể thêm táo nhân 20g, mộc qua 10g. Cho thêm hai vị này tác dụng tăng lên nhiều. Bài này nói chung hàn nhiệt đều có tác dụng nhưng thiên về nhiệt thì tốt hơn.
Xuyên chỉ thống: Xuyên khung 30g, kinh giới 12g, phòng phong 12g, toàn yết 12g, địa long 20g, tế tân 6g, sắc uống. Bệnh nặng 2 thang/ngày. Công dụng: khu phong, giảm đau, hoạt huyết hóa ứ. Chủ trị: tam thoa thần kinh thống. Bài này tốt cho người đau có biểu hiện thiên về hàn, thường xuất hiện các cơn mạn tính, có thể có tác cơn kế phát.
Trường hợp đau kịch liệt, gặp lạnh đau tăng, xông hơi nóng thì dễ chịu hơn gia phụ tử chế 24g, tất bát 12g. Nếu đau và nóng, da như lửa đốt, đau căng như muốn vỡ ra, gặp nóng thì đau tăng, lạnh thì dễ chịu hơn gia thạch cao 30g, hoàng cầm 12g, hoàng liên 9g. Đại bì kết gia đại hoàng 6 – 15g. Đau như đâm kéo dài nhiều thời gian, xoa xát vào vùng đau thì dễ chịu là do ứ huyết nặng gia xích thược 12g, đan sâm 30g, phù linh 12g. Đau và giật, gò má đỏ, nóng bứt rứt dễ cáu giận, vật vã là âm hư gia sinh địa, quy bản mỗi thứ 15g, thiên ma 15g, hoàng bá 12, tri mậu 12g. Đây là phương thuốc biện chứng luận trị.
Sinh địa thạch cao huyền sâm thang: Sinh địa 30g, thạch cao 30g, huyền sâm 30g, bạch thược 24g, khương hoạt 6g, một dược 15g, tế tân 3g, thăng ma 3g, sắc uống ngày 1 thang. Công dụng: Lương huyết thanh nhiệt, thông kinh chỉ thống. Chủ trị: Tam thoa tà vị thể âm hư nhiệt độc. Nếu đau về dưới mặt (phía dưới miệng) gia tri mẫu. Mặt có biểu hiện co cứng, co giật cơ gia câu đằng, ngô công. Mắt đỏ chảy nước mắt gia cúc hoa, hoàng cầm.
Lương y Tống Thị Bích Thủy (Hội Đông y Hà Nội)
