Theo dinh dưỡng học cổ truyền, mùa hè thời tiết nóng nực, quá trình chuyển hóa của cơ thể vượng thịnh, mồ hôi vã ra nhiều để điều hòa thân nhiệt nhưng cũng khiến cho cơ thể dễ mỏi mệt, mất nước và điện giải, dễ lâm vào tình trạng “tích nhiệt” điều mà y học cổ truyền gọi là “hao khí thương tân” do tác động phối hợp của 2 nhân tố là nhiệt (nóng) và thử (nắng). Bởi vậy, về mặt ẩm thực việc lựa chọn các loại thực phẩm, món ăn và món ăn có công dụng thanh nhiệt giải thử, bổ khí dưỡng âm, sinh tân chỉ khát như đậu xanh.
Đậu xanh vị ngọt, tính mát, có công dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu thử chỉ khát, lợi thủy tiêu thũng, thường được dùng nhiều trong mùa hè để chế biến các món ăn mát bổ (cháo đậu xanh, chè đậu xanh, bột đậu xanh...), chữa các chứng bệnh gồm cảm nắng, cảm nóng, phù thũng, các bệnh lý ngoài da do nhiệt độc như mụn nhọt, rôm sẩy, viêm da cấp tính, dị ứng do nhiệt... cao huyết áp, đau mắt đỏ, viêm đường tiết niệu, đái tháo đường... và giải độc khi ngộ độc thực phẩm, ngộ độc các hóa chất công nghiệp và một số kim loại nặng. Ngoài ra, nó còn tốt cho sức khỏe tim mạch, giúp ngăn ngừa ung thư, cholesterol máu cao, viêm gan mạn tính, say rượu...
Đậu xanh có vị thơm mát, ngày hè nóng bức ăn một bát cháo, chè đậu xanh sẽ có cảm giác khoan khoái, tiêu hết nóng nực.
Nóng nực, bứt rứt, miệng khát: Đậu xanh 100g, bách hợp tươi 150g. Trước tiên cho đậu xanh vào trong 1 lít nước, đun to lửa cho sôi, hạ lửa nhỏ hầm cho chín nhừ, sau đó cho bách hợp vào đun chín, cho đường vào, chia ra ăn điểm tâm.
Tỳ hư phù nề: Đậu xanh 30 - 50g, đậu đỏ 30 - 50g, trần bì 10g, nấu cho chín nhừ, cho thêm đường trắng vào, chia 2 lần ăn điểm tâm.
Say nóng, say nắng: Đậu xanh 30g, hà diệp tươi (lá sen) 1/4 cái, gạo tẻ 100g. Đậu xanh loại bỏ tạp chất, rửa sạch, cho vào nồi nấu chín, cho gạo tẻ đã vo sạch và lá sen vào ninh nhừ thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, tiêu thử, bồi bổ sức khoẻ, phòng chống béo phì, dùng rất tốt trong những ngày nóng bức, cơ thể mệt mỏi, đầu nặng, mắt hoa, trong ngực chộn rộn khó chịu...
Mụn nhọt, viêm loét: Đậu xanh 50g, kim ngân hoa 50g, cam thảo 10g, gạo tẻ 100g. Đậu xanh ngâm trước nửa ngày, kim ngân hoa và cam thảo sắc kỹ rồi bỏ bã lấy nước ninh với gạo và đậu xanh thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày, có thể cho thêm một chút đường phèn. Công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, giải thử, dùng thích hợp cho những người bị mụn nhọt, lở ngứa, viêm loét, đại tiện táo, tiểu tiện sẻn đỏ... trong những ngày hè nóng.
Theo y học hiện đại, đậu xanh có thành phần dinh dưỡng rất cao. Bên cạnh thành phần chính là protit, tinh bột, chất béo và chất xơ, đậu xanh chứa rất nhiều vitamin như vitamin E, B1, B2, B3, B6, C, tiền vitamin A, vitamin K, axit folic; và các khoáng tố gồm Ca, Mg, K, Na, Zn, Fe, Cu… Protein trong đậu xanh giúp làm giảm mức độ cholesterol trong máu, chất xơ hỗ trợ tiêu hóa. Hạt đậu xanh là thức ăn hoàn hảo cho việc giảm cân vì chứa ít chất béo, giàu protein và chất xơ, giúp hạ thấp một mức độ cholesterol cao trong hệ thống máu.
