Theo nghiên cứu của y học hiện đại, trong hạt đậu có nhiều protit, gluxit, có nhiều vitamin B1,B2, PB và các axit amin giúp cho sự chuyển hóa trong cơ thể. Theo quan niệm của YHCT, đậu đen vị ngọt, tính lạnh, không độc, vào các kinh thận, can, tì vị .
Thanh nhiệt giải độc: Đậu đen 30g cho vào ninh nhừ, không cho đường, uống nước và ăn cả hạt đậu, uống lúc nguội thay trà hằng ngày. Tác dụng bổ thận, hết mệt mỏi, lợi tiểu, đi tiểu nước trong, hết đau lưng mỏi gối.
Rong kinh rong huyết: Đậu đen 60g, ngải cứu 20g. Đậu đen ninh với 300ml nước còn lại 150ml chắt ra lấy nước. Ngải cứu phơi khô đốt thành than tán nhỏ mịn hòa với nước đỗ đen chia 2 lần uống trong ngày, uống lúc đói, liều trong 10 ngày bệnh sẽ khỏi.
Phong tê thấp: Đậu đen ủ lên mộng dài 2-3cm đem phơi khô sau đó sao với dấm tán nhỏ, mỗi ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 1 thìa canh trước khi ăn.
Bế kinh: Đậu đen 80g, ích mẫu 30g, đường đỏ 10g. Đậu đen rửa sạch đem ninh nhừ. Ích mẫu thái nhỏ, khi đậu đen chín cho ích mẫu vào sôi lên là được. Cho bệnh nhân ăn liền 7 ngày cuối tháng.
Đầy bụng: Đậu đen 0,4g, gừng 3 lát, nấu chín lên còn 1/3 bát uống nóng chữa đau bụng, đầy hơi, khó tiêu, ậm ạch, rối loạn tiêu hóa.
Tiền mãn kinh: Người mệt mỏi, choáng váng, bốc hỏa lên đầu, tính hay cáu gắt, rối loạn kinh nguyệt, người bứt rứt khó chịu: Đậu đen 50g, củ mài 100g, mật ong 20g. Củ mài thái nhỏ, phơi khô, sao vàng. Đậu đen xay thành bột cho 200ml vào đun sôi cho nhừ, thêm chút mật ong quấy đều là được. Bệnh nhân ăn ngày 1 lần vào buổi chiều lúc đói, ăn 7-10 ngày.
Mồ hôi trộm: Đậu đen 50g, long nhãn 10g, táo tầu 5 quả. Đậu đen rang chín cho vào nồi cùng long nhãn, táo tàu, cho 300ml đun còn 200ml chắt ra uống trong ngày, chia 3 lần.
Chảy máu cam: Đậu đen 50g, tim chó 1 quả, gia vị vừa đủ. Tim chó rửa sạch thái miếng vừa ăn, đậu đen xay thành bột cho gia vị vừa ăn đun cách thủy ăn ngày 1 lần, ăn 3 ngày liền.
Táo bón: Đậu đen 50g, vừng đen 10g, gia vị vừa đủ. Đậu và vừng vo sạch cho vào 400ml nước đun còn 200ml chắt ra uống trong ngày, uống liền 3 ngày.
Đái rắt trẻ em: Đậu đen 30g, lá mã đề 30g, gạo tẻ 50g, gia vị vừa đủ. Cho đậu vào gạo xay nhỏ thành bột, cho 300ml nước đun sôi nhỏ lửa, lá mã đề rửa sạch thái nhỏ, khi cháo chín cho vào đun sôi là được, ăn 2 lần trong ngày, ăn 3 ngày.
Ngoài tác dụng chữa bệnh, đậu đen còn dùng làm tá dược để sao tẩm một số vị thuốc như hà thủ ô đỏ. Đậu đen 100g đun với 100ml nước để sôi 1 giờ rồi gạn lấy nước đỗ đen tẩm với dược liệu, tỷ lệ nước tẩm từ 10-20% so với nước dược liệu. Tẩm nước đậu đen có tác dụng giải độc tính của các vị thuốc độc, làm thuốc êm dịu, đỡ chát, đỡ kích ứng. Người yếu lạnh, tì vị hư hàn, đi ngoài lỏng, tiêu hóa kém thường không dùng đậu đen.
BS Kim Lan (nguyên BS Viện Châm cứu T.Ư)
