Tỳ dương và tỳ âm. Nếu tỳ dương hư thì không tiêu hóa hết thức ăn, sinh chứng đại tiện phân sống, tiết tả. Nếu tỳ âm hư, hấp thụ kém nên ăn uống tốt mà người vẫn gầy.
Thận chủ tiên thiên, tiếp thu khí huyết của bố mẹ để sinh ra một cơ thể sống. Sau khi chào đời, thận có chức năng chứa tinh, một là tinh của ngũ tạng lục phủ thường gọi là cốc tinh (tinh chất của đồ ăn thức uống), là chất cơ bản để duy trì hoạt động của cơ thể. Hai là tinh của bộ phận sinh dục để phát triển nòi giống. Thận có thận âm và thận dương. Khi thận dương hư thì làm liên lụy đến tỳ dương, làm cho tỳ dương hư, sinh ra chứng đại tiện lỏng, tiết tả lúc mờ sáng (ngũ canh tả) dẫn đến tâm (tim) khí hư nhược mà sinh chứng hồi hộp, hoặc làm cho phế khí suy yếu, sinh chứng suyễn thở, hoặc do dương khí hư mà sinh chứng tự ra mồ hôi…
Chứng tỳ, thận dương hư về sinh lý mà nói, từ khi sinh ra cho đến khi trưởng thành, các phủ tạng trong cơ thể thuộc thể đặc, càng lớn tuổi do khí huyết hư suy, không đủ để nuôi dưỡng được phủ tạng nên các phủ tạng rỗng dần và suy thoái mà sinh ra bệnh. Ngoài ra, do tuổi già làm tỳ vị kém, nên ăn uống kém, sự hấp thụ thức ăn của tỳ vị ở người cao tuổi không được như lúc trẻ, thường người già sau một bữa ăn tỳ vị chỉ hấp thụ được 30% tổng số thức ăn đã ăn vào để nuôi cơ thể. Vì tỳ dương kém không tiêu hóa hết thức ăn chuyển hóa thành tinh chất nạp vào thận, nên thận dương cũng bị tổn thương, vì thiếu tinh khí. Như vậy chứng tỳ, thận dương hư ở người già phần nhiều là do tỳ dương hư liên lụy đến thận dương hư, sinh ra chứng âm hàn, càng làm tổn thương đến chức năng vận hóa, thủy dịch mà sinh bệnh.
Triệu chứng lâm sàng. Bệnh nhân cơ thể gầy còm, đối với phụ nữ có thể béo phì theo kiểu bệnh tật, cơ thể lạnh, tay chân lạnh, lưng đau mỏi bụng dưới lạnh mà đau, đại tiện lỏng, có khi đi ra cả thức ăn chưa tiêu, có khi mắc chứng ngũ canh tả, tiểu tiện nhỏ giọt không thành bãi, đêm đi tiểu nhiều lần, có trường hợp mặt và tay chân phù, bệnh để lâu ngày nặng hơn, có thể biến thành cổ chướng. Đối với nam giới thì liệt dương, di tinh, phụ nữ thường mắc chứng tử cung lạnh, nếu còn tuổi sinh đẻ thì không thụ thai, thường mắc chứng đới hạ, chất lưỡi nhạt bệu, có vết răng, mạch trầm trì tế nhược.
Khi gặp các triệu chứng này, người bệnh cần thăm khám, bốc thuốc để điều trị.
TTND.BS cao cấp Nguyễn Xuân Hướng (nguyên Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam)
