Ngân sách thất thu vì ưu đãi thuế quá nhiều
Cụ thể, Liên minh công bằng thuế Việt Nam và Oxfam công bố hai báo cáo nghiên cứu là Báo cáo Chi tiêu thuế ở Việt Nam, trường hợp thuế thu nhập doanh nghiệp; Xây dựng Báo cáo chi tiêu qua thuế - kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam. Bên cạnh trốn thuế và tránh thuế, chi tiêu thuế là một trong ba cấu phần của hụt thu ngân sách nhà nước mà các nhà làm chính sách.
Chi tiêu thuế là các khoản ưu đãi thuế của chính phủ đối với một nhóm người nộp thuế, nằm ngoài mức thuế hoặc hệ thống thuế chuẩn. Báo cáo của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) về chi tiêu thuế ở Việt Nam cho thấy, ước tính chi tiêu thuế của thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2016 đạt gần 86.000 tỷ đồng (tăng 40% so với năm 2014 và tăng 50% so với năm 2012). Trong đó, chi tiêu thuế do giảm thuế tăng gần gấp đôi từ mức 34.000 tỷ đồng (2012 và 2014) lên mức 64.000 tỷ đồng (2016).
Báo cáo cũng chỉ ra số doanh nghiệp được hưởng các ưu đãi thuế (cả miễn thuế và giảm thuế) chiếm khoảng 90% (2012 và 2014) và hơn 60% (2016). Thuế suất thực nộp của các doanh nghiệp nộp thuế chỉ bằng khoảng 70% mức thuế suất phổ thông của thuế thu nhập doanh nghiệp.
 |
| Nguồn thu ngân sách từ thuế qua các năm đang giảm dần. |
Theo PGS.TS Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng VEPR, hệ thống thuế hiện nay của Việt Nam còn phức tạp, chưa tương đồng với các nước trên thế giới. Một số sắc thuế còn khá cao, kém cạnh tranh, trong khi một số sắc thuế khác lại chưa có, cấu trúc thu ngân sách kém bền vững, tình trạng trốn và tránh thuế còn nhiều phức tạp đã khiến việc thu ngân sách từ thuế bị giảm xuống. Điều này cũng có nghĩa, là “hệ thống thuế hiện tại đang thất bại”.
Theo ông Thành, có nhiều nguyên nhân khiến thu ngân sách từ thuế giảm, nhưng đáng chú ý nhất là hệ thống thuế hiện tại đang thất bại trong việc nắm bắt và phân phối lại thu nhập và tài sản của quốc gia.
Thu ngân sách từ thuế giảm xuống là hệ quả của sự tập trung vào giảm thuế suất thu nhập doanh nghiệp và tăng ưu đãi thuế cho các nhà đầu tư nước ngoài. Khi nguồn thu thuế giảm thì chi tiêu qua thuế (nguồn thu mất đi do ưu đãi thuế) vẫn duy trì ở mức cao. Điều này dẫn đến việc công nghiệp hóa theo hướng xuất khẩu ngày càng phát triển, trong khi phát triển nông nghiệp và doanh nghiệp nhỏ lại bị bỏ qua.
Bà Nguyễn Thị Thu Hương (Tổ chức Oxfam Việt Nam) cũng cho rằng, thuế là nguồn tài chính quan trọng cho phát triển, giải quyết nghèo đói và bất bình đẳng. Ở Việt Nam, nguồn thu ngân sách từ thuế qua các năm giảm dần, thu ngân sách đã giảm từ mức 27.3% GDP (2010), xuống 23.7% GDP (năm 2016). Một trong những lý do giảm thu ngân sách và thâm hụt ngân sách của Việt Nam trong những năm qua là do sụt giảm nguồn thu từ thuế và giảm sụt giá dầu thô. Thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp giảm mạnh từ năm 2006, từ 6.9% GDP năm 2010, xuống còn 4.3% GDP năm 2017.
Hiện tại, Việt Nam đã mất đi một nguồn lớn ngân sách có thể đầu tư cho lĩnh vực y tế. Trong khi số tiền túi mà người dân Việt Nam bỏ ra để khám chữa bệnh chiếm 44,6% (2016) tổng chi tiêu cho ngành y tế (tổng số tiền của cả Chính phủ và người dân). Điều đó có nghĩa là gánh nặng chịu thuế đã chuyển từ các doanh nghiệp lớn sang cho người dân, thông qua các chính sách thuế, đặc biệt là ưu đãi thuế.
Có thể loại bỏ các ưu đãi thuế
Ông Johan Langerock - chuyên gia chính sách thuế của Oxfam cho biết, tính đến thời điểm hiện nay, các cơ quan Nhà nước Việt Nam chưa quan tâm đầy đủ đến việc phân tích hiệu quả của các chính sách ưu đãi thuế.
"Chúng ta không thể bỏ qua việc tính toán này vì chi phí phải đánh đổi về mặt xã hội là quá lớn. Theo OECD, tổn thất doanh thu ngân sách ước tính hàng năm là 1% GDP, tương đương trên 50.000 tỷ đồng. Với số tiền này, chúng ta có thể đầu tư xây dựng 25 bệnh viện mới với quy mô 1.000 giường tại Việt Nam. Khi nguồn thu ngân sách từ thuế từ các công ty lớn giảm, áp lực đóng thuế VAT của người dân bình thường sẽ tăng lên hoặc dịch vụ công như y tế, hay giáo dục cho người dân bị cắt giảm" - ông Johan Langerock nói.
Do đó, Việt Nam cần xem xét việc loại bỏ các ưu đãi thuế mà không làm tổn hại đến tăng trưởng hoặc khả năng cạnh tranh của quốc gia cũng như nên bổ sung vấn đề về cạnh tranh thuế và ưu đãi thuế vào chương trình nghị sự quốc tế của mình.
Ông Nguyễn Văn Phụng - Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn (Tổng cục Thuế) cho biết, rất đồng quan điểm với chuyên giá thuế tới từ Oxfam. Theo ông Phụng, phải giành quyền thu thuế đối với các công ty nước ngoài có thu nhập tại Việt Nam mà không đóng thuế. Để làm được điều này, cần rà soát lại các hiệp định thuế và thay đổi thuật ngữ về cơ sở thường trú.
Ông Phụng cho rằng, cần sửa các điều khoản hiệp định liên quan đến nhận diện về cơ sở thường trú. Theo quy định hiện tại, cơ quan thuế chỉ có quyền đánh thuế đối với các công ty nước ngoài nếu có hiện diện cơ sở thường trú (văn phòng) ở Việt Nam. Do đó, các nhà đầu tư nước ngoài dùng các “thiên đường thuế” để che giấu thu nhập tránh thuế. Ví dụ họ chọn văn phòng ở Hà Lan, sau đó mới ký hợp đồng với chúng ta. Các doanh nghiệp lớn như CocaCola và nhiều tập đoàn đa quốc gia đều từ các nước khác (“thiên đường thuế”) đầu tư vào Việt Nam. Đây là cách người nước ngoài chiếm thu nhập của chúng ta...
 |
| Các công ty nước ngoài dùng "thiên đường thuế" để che giấu thu nhập tránh thuế. (Ảnh minh họa) |
Cũng theo ông Phụng, hiện nay đã có quy định về thuế đối với nhà đầu tư nước ngoài, cơ quan thuế có quyền chặn thuế nhà đầu tư nước ngoài và thuế khấu trừ tại nguồn. Tuy nhiên, các công ty đa quốc gia có nhiều cách khác nhau để đẩy khoản thuế lẽ ra phải đóng sang cho chính các đối tác là doanh nghiệp Việt Nam. Thuế đó hình thức đánh nước ngoài nhưng vô hình doanh nghiệp Việt lại chịu.
Vừa qua, Luật Quản lý thuế có quy định yêu cầu các công ty nước ngoài có thu nhập tại Việt Nam phải trực tiếp khai thuế, hoặc ủy nhiệm người khác khai thuế. Đây là “điểm nóng” trong việc sửa đổi Luật Quản lý thuế vừa qua. Cơ quan thuế đang chuẩn bị ra hướng dẫn sửa đổi Luật này và yêu cầu đặt ra là phải hướng dẫn như thế nào để “buộc” được các doanh nghiệp này với cơ quan quản lý. Cơ quan thuế sẽ phối hợp với Bộ TTTT, Bộ Công an, NHNN để thu thuế các công ty nước ngoài có doanh thu tại Việt Nam.
