Triệu chứng thuộc can đởm khí trệ, huyết ứ uất lâu hóa nhiệt hoặc nhiệt tích không tiêu, đã có chiều hướng mưng mủ, cùng kết nóng với tỳ thấp, thấp nhiệt uất kết. Điều trị nên thanh nhiệt, lợi thấp, lý khí thông hạ. Tùy theo bệnh lý mà sử dụng thuốc cho phù hợp.
Thuốc chữa giun chui ống mật: Bài thuốc có tên gọi Đảm đạo khu hồi thang gồm mộc hương, diên hồ sách (huyền hồ sách, nguyên hồ sách), sử quân tử mỗi vị 15g, tân lang 30g, hậu phác, đại hoàng mỗi vị 9g. Cho nước vào sắc lên uống chữa giun chui ống mật.
Tiêu sỏi ống mật: Bài thuốc có tên gọi Đảm đạo bài thách thang gồm có kim tiền thảo 30g, nhân trần, uất kim mỗi vị 15g, chỉ sác, mộc hương mỗi vị 9g, sinh địa hoàng 6 – 9g. Cho nước vào sắc uống ngày 1 thang. Công năng thanh nhiệt, lợi thấp, hành khí, chỉ thống (khỏi đau), lợi mật, tiêu sỏi.
Sỏi đường ống mật + viêm túi mật: Dùng bài Lợi đởm bài thạch phiến gồm kim tiền thảo, nhân trần mỗi vị 250g, hoàng cầm, mộc hương, uất kim mỗi vị 75g, đại hoàng, tân lang mỗi vị 125g, chỉ thực (sao cám), mang tiêu (tinh chế), hậu phác (chế gừng). Các vị thuốc tán bột, chế thành viên, mỗi viên nặng 0,3g. Bài thạch (tiêu sỏi) mỗi lần uống tư 6 – 10 viên, mỗi ngày uống 2 lần. Nếu viêm mỗi lần uống từ 4 – 6 viên, mỗi ngày uống 2 lần. Công năng thanh nhiệt, lợi thấp, lợi mật, tiêu sỏi. Chữa sỏi đường (ống) mật, cảm nhiễm đường mật, viêm túi mật.
Thuốc đẩy và tiêu sỏi – bài thạch thang: Có nhiều bài thuốc để chữa như Lợi thấp bài thạch thang kết hợp với Tây y chữa chứng đau bụng cấp gồm kim tiền thảo 30g, tỳ giải, hải kim sa mỗi vị 15g, hổ phách 1,5g, thạch vỹ, đồng quy tử, biển súc, cù mạch, sa tiền tử, hoạt thạch mỗi vị 9g, cam thảo 6g. Cho nước vào sắc uống ngày 1 thang.
Bài thạch thang số 5 gồm: Kim tiền thảo 30g, mộc hương, chỉ sác, hoàng cầm, xuyên luyện tử mỗi vị 9g, đại hoàng 6g. Cho nước vào sắc, uống mỗi ngày 1 thang. Người khỏe thuộc chứng thực có thể uống 2 thang 1 ngày. Sắc uống thuốc đau tăng lên, có thể là hiện tượng đẩy sỏi và tiêu sỏi (bài thạch), cần chú ý quan sát khi đi tiểu. Chữa bệnh viêm túi mật, sỏi mật dạng khí uất (tương đương với giai đoạn đầu không kèm theo tắc nghẽn rõ rệt với ống mật chung, ống gan mật và sỏi túi mật cảm nhiễm cùng với viêm túi mật mạn tính).
Bài thạch thang số 6 gồm: Trung Tây y kết hợp chữa chứng đau bụng cấp gồm: Hổ trượng (hoặc tam khóa trâm) 30g, mộc hương, chỉ sác, đại hoàng, mỗi vị 15g, kim tiền thảo hoặc nhân trần 30g, chi tử 4 đồng cân (tương đương 12 – 16g), diên hồ sách 15g. Cho nước vào sắc lên uống mỗi ngày 1 thang. Người khỏe chứng thực mỗi ngày có thể uống 2 thang (như bài thuốc nói trên). Sau khi uống thuốc, đau tăng lên có khả năng hiện tượng đẩy sỏi và tiêu sỏi (bài thạch), cần chú ý quan sát khi đi tiểu. Công năng thanh nhiệt lợi thấp, hành khí chỉ thống, lợi mật, tiêu sỏi. Chữa bệnh sỏi mật, viêm túi mật (tương đương với viêm túi mật cấp tính, viêm ống mật tắc nghẽn, sỏi ở ống mật chung gây nên tắc nghẽn và cảm nhiễm).
Trong 2 bài tiêu sỏi, bài số 6 nặng hơn. Còn vị hổ trượng hoạt huyết, thống kinh, chỉ thống, nếu không có ta có thể thay bằng vị hồng hoa, đào nhân.
TTND.Lương y Giỏi Trần Văn Quảng (Hội Đông y Việt Nam)
