Trường hợp đàm thấp bị nhiệt hóa kinh nguyệt ra nhiều rong kinh. Triệu chứng: Lượng kinh ra nhiều, màu huyết nhạt thời gian kéo dài, chóng mặt, hoa mắt, ngực bụng đầy hơi, ăn kém, nhiều đờm, khí hư ra nhiều màu trắng dính, lưỡi nhạt, rêu nhớt, mạch huyền hoạt. Điều trị: Thanh nhiệt lương huyết, táo thấp, bổ huyết cầm huyết. Bài thuốc Hương sa lục quân tử thang gồm mộc hương 6g, sa nhân 12g, trần bì 12g, phục linh 12g, sinh khương 12g, đại táo 12g, ô mai 5 quả, bán hạ 10g, nhân sâm 12g, bạch truật 12g, cam thảo (chích) 4g. Gia trắc bá diệp (thán sao) 16g, ngải diệp (thán sao) 12g, kinh giới (thán sao) 12g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn.
Trường hợp chứng đới hạ do đàm thấp ngăn trở bào cung. Tỳ dương hư mất chức năng vận hóa, mạch đới không chế ước được đờm trọc làm bế tắc hai mạch xung nhân sinh bệnh. Triệu chứng: Bạch đới ra nhiều không dứt màu trắng dính như đờm, mũi, có mùi tanh hôi, cơ thể nặng nề mệt mỏi thích nằm, ngực đầy tức, ăn kém, hay buồn nôn, lưỡi nhạt rêu lưỡi trắng nhớt. Điều trị: Kiện tỳ thăng dương hóa đờm trừ bạch đới. Tùy chứng trạng của bệnh nhân dùng bài Vị linh thang hoặc Hoàn đới thang. Vị linh thang: Thương truật 12g, hậu phác 10g, trần bì 8g, trạch tả 12g, trư linh 8g, cam thảo 4g, nhục quế 4g, bạch truật 12g, phục linh 12g, sinh khương 12g. Bài Hoàn đới thang: Bạch truật 12g, hoài sơn 12g, nhân sâm 10g, trần bì 8g, sài hồ 8g, bạch thược 10g, xa tiền tử 8g, thương truật 8g, kinh giớ tuệ 8g, chích cam thảo 6g. Tùy theo chứng trạng và sức khỏe của bệnh nhân mà gia giảm cho thích hợp. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn.
Trường hợp đàm thấp ngăn trở bào cung không thụ thai. Do tỳ vị yếu không tiêu hóa hết thức ăn đồ uống, sinh ra đàm thấp mà không sinh ra huyết, đàm thấp tụ lại bào cung làm tắc bào mạch, ảnh hưởng sự lưu thông của khí mà không thụ thai. Triệu chứng: Người béo phì, bụng dưới đầy mỡ, mệt mỏi vòng kinh kéo dài, lượng kinh ra ít, khí hư ra nhiều, chất lưỡi bệu, mạch trầm trì. Điều trị: Táo thấp hóa đờm tiêu mỡ. Bài thuốc Khải cung hoàn: Hương phụ 16g, bán hạ chế 12g, thương truật 8g, xuyên khung 8g thần khúc 8g, phục linh 12g, trần bì 12g. Tùy chứng trạng và sức khỏe bệnh nhân mà gia giảm và dùng liều lượng cho thích hợp. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn.
Trường hợp do đàm thấp sinh ra chứng ngụy thai (bụng to nhưng không có thai nhi). Sách Nữ khoa tinh hoa cho rằng: “Phụ nữ béo nhiều đờm tích lại nhân lúc có kinh nguyệt đờm lẫn với huyết tích lại trong tử cung nhiều tháng như vậy sinh ra chứng bế kinh bụng to dần gọi là chứng đàm thai. Triệu chứng: Bế kinh bụng ngày một to dần, thường khạc ra đờm dãi, đầu nặng choáng váng, ăn uống kém nhạt miệng đại tiện phân lỏng hoặc nhảo, tiểu tiện nước đục như nước gạo, lưỡi bệu chất lưỡi nhớt rêu trắng. Mạch trầm trì. Điều trị: Kiện tỳ tiêu đờm lý khí bài thai. Bài thuốc Điều chính tán gồm bạch truật 12g, bán hạ 12g, thương truật 12g, phục linh 12g, trần bì 12g, xuyên bối mẫu 12g, ý dĩ 12g. Tùy theo chứng trạng của bệnh nhân mà gia thêm các vị hoạt huyết tiêu đờm và dùng liều lượng thích hợp. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn khi thuốc còn nóng.
Trường hợp mắc chứng trưng hà do đàm thấp. Do tỳ vị hư nhược lâu ngày mất đi chức năng kiện vận thấp tụ lại thành đờm, đờm tràn vào trong máu (Tây y gọi là mỡ trong máu cao) khi có kinh đọng lại thành cục ứ lại trong tử cung sinh ra hòn cục gọi là chứng trưng hà. Triệu chứng: Bụng dưới trướng đầy đè nặng tay vào thấy hòn cục ngày càng to lên, ăn uống kém, kinh nguyệt không đều hoặc bế kinh huyết đen có hòn cục. Mạch huyền hoạt hoặc trầm trì. Điều trị: Táo thấp hóa đờm tiêu trưng hà tán kết. Bài thuốc Địch đờm hoàn bạch truật 12g, bán hạ 12g, xuyên khung 8g, quất hồng bì 12g, hương phụ 16g, thần khúc 10g, phục linh 12g, cam thảo 4g. Tùy theo chứng trạng và sức khỏe của bệnh nhân gia thêm các vị thuốc hành khí, hành huyết, tiêu đờm, tán kết. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn hoặc lúc đói, khi thuốc còn nóng.
TTND.BS cao cấp Nguyễn Xuân Hướng (nguyên Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam)
