Bài thuốc 23 vị
Trong mùa hè viêm nhiệt, người ta dễ bị cảm nhiễm phong nhiệt qua đường hô hấp miệng mũi. Từ đó rất nhanh phát sinh ho, viêm họng, viêm phế quản và viêm phổi cấp tính. Triệu chứng cho thấy, sốt nhẹ và ngạt mũi, ho khan hoặc ít đờm, rát cổ, ngứa họng, tức ngực, đau ngực, khó thở, thở gấp, thở dồn dập, khát nước hoặc không khát, mất ngủ hoặc hoa mắt chóng mặt. Tiểu tiện vàng, xẻn, đại tiện hơi táo. Mạch: huyền hoặc sác đới phù hồng. Lưỡi đỏ ít rêu hoặc rêu lưỡi trắng hơi vàng hoặc hơi có nốt xám. Nếu không điều trị kịp thời sẽ có biến chứng: ra nhiều mồ hôi, vong âm hoặc vong dương, mất tân dịch, hôn mê và dẫn đến tử vong.
Xin nêu một vài nguyên nhân bị bệnh thường hay gặp ở những người ngày thường ăn uống đồ cay nóng như thịt chó, uống rượu, hút thuốc lá hoặc làm việc ở nơi nhiệt độ cao... dễ sinh táo nhiệt, làm tổn thương chân âm, ảnh hưởng vận hóa của tỳ, sinh ra đàm, đàm lên chứa ở phổi. Người xưa thường nói: “Tỳ vi sinh đàm chi nguyên, phế vi trữ đàm chi khí” (tỳ là nguồn gốc sinh ra đàm, phế là dụng cụ chứa đàm. Vì tỳ thổ sinh phế kim). Nay là cảm nhiễm phong nhiệt vào phế nên nhiệt bệnh phối càng tăng lên. Đàm tụ lại gây đau vùng ngực, trở trệ các phế nang, phế khiếu, khiến người bệnh khó thở, gây những triệu chứng như trên đã nói.
Bài thuốc gồm có: Sa sâm 12g, tiền hồ 8g, cát cánh 16g, bách bộ 15g, hạnh nhân 8g, chỉ sác 6g, tô ngạch 10g, xương bồ 5g, hoàng cầm 8g, đơn bì 8g, các hoa 10g, cam thảo 6g, bối mẫu 15g, xuyên bối mẫu 12g, mạch môn 12g, thục địa 16g, hồng hoa 10g, ngân hoa 16g, bồ công anh 12g, liên kiều 10g, kê nội kim 10g, ý dĩ 15g, sao tảo nhân 16g. Trong đó vị hạnh nhân bỏ vỏ, bỏ mầm.
Nếu ho ra máu gia thêm các vị: trắc bá diệp sao vàng 10g, trữ ma căn 12g, sinh địa 10g, a giao 12g (không có a giao thay bằng hạn liên thảo 10g). Khát nước nhiều gia thiên hoa phấn 10g.
Người lớn uống 2 ngày 1 thang. Trẻ em từ 8 - 15 tuổi, uống 2/3 trọng lượng của thang theo tỷ lệ của từng vị, cũng uống 2 ngày 1 thang. Cho 3 hoặc 4 bát nước ngập thuốc sắc lấy 1 bát. Sắc tiếp lần 2 cũng lấy 1 bát trộn với nhau chia làm 3 lần uống trong ngày: Sáng sau ăn, chiều 16h, tối trước khi đi ngủ. Ngày hôm sau sắc hai lần và uống như hôm trước.
Người bị cảm nhiễm phong hàn, huyết áp thấp không dùng
Trong bài, các vị gồm tiền hồ, cát canh, bách bộ, hạnh nhân, bối mẫu, xuyên bối mẫu: tiêu đàm, chỉ khái, kháng khuẩn, tiêu viêm, tiêm ung trong phế; Sa sâm, hoàng cầm, mạch môn, đơn bì, thục địa, cúc hoa: tư âm nhuận phế, thanh phế nhiệt, tiêu viêm; Xương bồ, chỉ sác, tô ngạch: khai khiếu, tuyên thông, hạ giáng, phế khí; Kê nội tim, ý dĩ: tiêm đàm hạch; Hồng hoa, bồ công anh, ngân liên kiều: hoạt huyết thanh nhiệt, cảm nhiễm đường hô hấp, viêm amidan, viêm họng, viêm phổi, giải độc tiêu viêm...; Tảo nhân dưỡng tâm an thần vì tâm phế liên quan mật thiết với nhau. Cam thảo giải độc, điều hòa các vị thuốc.
Các vị thuốc với nhau tạo thành một lực tổng hợp để đạt hiệu quả điều trị chứng ho, viêm họng, viêm phế cấp tính.
Liệu trình điều trị: Bệnh nhân uống từ 3 - 6 thang, tối đa là 9 thang, bệnh sẽ đỡ và dần dần thuyên giảm. Sau đó sẽ chuyển sang điều trị theo dạng tư bổ phế thận âm hư sau khi bị viêm phổi đã ổn định. Nhưng trong quá trình uống thuốc cần theo dõi, nếu uống hết 3 – 6 thang mà bệnh không thấy đỡ, không thuyên giảm, người bệnh nên đến khám tại các cơ sở y tế gần nhất để được điều trị, không để bệnh tình diễn biến không có lợi cho người bệnh.
Lưu ý: Người bị cảm nhiễm phong hàn, hoặc tỳ vị hư đại tiện lỏng hoặc huyết áp thấp, mạch trầm nhược, dù có bệnh ho hay viêm phổi cũng không được dùng bài thuốc này.
TTND.Lương y giỏi Trần Văn Quảng (Hội Đông y Việt Nam)
